Uchinchi Renessans poydevorini barpo qilish uchun ma’rifatni keng yoyish lozim bo‘ladi. Agar davlat ma’rifatli jamiyat barpo etishga kirishsa, rivojlanish jarayoni jadallashadi. Sababi ma’rifat bu – Аllohni tanishdir. Alloh taoloni tanigan jamiyat fuqarolari jisman va ruhan halol – pok yashashadi. Jisman pok yashash halol va toza narsalarni iste’mol qilishda ko‘rinsa, ruhan pok yashash esa har bir fuqaro o‘z burchini vijdonan bajarishida ko‘rinadi.

Hayotda har bir inson boshqaruvchidir. Fazandlar ota – onalari va ustozlari tomonidan biriktirilgan vazifalarni bajarishga mas’ul bo‘lsa, onalar – oilani ichki tartibiga mas’uldir. Ota – oilani to’liq boshqarishga mas’ul bo‘lsa, rahbar o‘z qo‘l ostidagilarga mas’uldir. Bu mas’uliyatni mukammal ado etish uchun kuchli ma’rifat lozim. Kuchli ma’rifat esa, chuqur ilm egallashning mahsulidir. Shunday qilib, ma’rifatni keng targ‘ib qilishni Uchinchi Renessansning asosiy va mutlaq poydevori qilib olish zarur. Bu mutlaq asosni amalga oshirish esa bir necha kichik tamoyillarga suyanadi. Pirezidentimiz tomonidan 2022 yilgi davlat dasturida:
“Yangi O‘zbekiston – ma’rifatli jamiyat “konsepsiyasi va uni amalga oshirish milliy dasturini ishlab chiqish topshirig’i bejiz berilmadi. Ma’lumot o‘rnida aytish joizki, bu borada Respublika Ma’naviyat va Ma’rifat markazida ishlar yakunlanish arafasida. Tanqid, tahlil o‘z yo‘liga, ammo mavzu borasida amaliy takliflar muhim ahamiyat kasb etadi. Shunga ko‘ra Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish borasida ayrim amaliy takliflarni o‘rtaga tashlamoqchiman.

Birinchidan: bugungi kunda olimlarning aniqlashlaricha, inson jabbor aql(takrorlanmas, beqiyos aql) ne’matiga ega bo‘lib, u faqatgina olti yoshli bolalarda bo‘ladi. Shu sababli bolalarimizni beshikligidanoq tarbiyalab, uning qalbiga olti yoshga to‘lgunicha Allohning Kalomini jo qilish lozim. Ana shunday farzandlar ilm sohasida raketa misoli yuqoriga uchib ketadilar. Bunga tarixdan ko‘pgina misollar bor. Zero Imom Buxoriy, Nasafiylar, Shoshiylar, Xorazmiylarning barchalarini ilm cho‘qqisiga olib chiqqan asos bu – yoshliklarida o‘rgangan Allohning kalomi edi. Zero Abdulla Qodiriy bobomiz aytganlaridek: “Moziyga qarab ish ko’rmoq xayrlidir.”

Ikkinchidan: yoshlarga barcha hududlarda respublika ma’naviyat va ma’rifaat markazlari tashkil qilib, u yerda diniy va dunyoviy olimlarni bir joyga jamlab ilmiy tadqiqotlarni birgalikda olib borilsa maqsadga muvofiqdir. Chunki Birinchi va Ikkinchi Renessans allomalari – Xorazmiy, Faroviy, Farg‘oniy, Beruniylar nafaqat dunyo ilmlari olimi balki, diniy ilmlarni puxta o‘zlashtirgan zotlar edilar. Abu Muin Nasafiy, Imom Buxoriy, Termiziy, Mahmud Zamaxshariy, Imom G‘azzoliy, Bahouddin Naqshband, Jaloliddin Rumiylar din peshvolari bolib qolmasdan, har sohada olim-u mutafakkir edilar. Diniy ulamolarimizning xalqimiz orasida ilm ahlini qo‘llab quvvatlashlari, pok qalb va pokiza jism ila olingan ilm barokati xususida amr-u ma’ruf qilishlari eng yaxshi samara berucchi usullardan biridir.

Uchinchidan IX XII asrlarda ijod qilgan allomalarning yurtimiz va jahon arxiv, kutubxona, muzey va qo‘lyozmalar fondlaridagi ilmiy merosi katalogini shakllantirish va uning asosida nashr qilingan asarlarni saralash lozim.

To‘rtinchidan, Birinchi Renessans davri allomalarining hali dunyo yuzini ko‘rmagan, tarjima va nashr qilinmagan manba va asarlarini o‘zbek va boshqa tillarga tarjima qildirish va chop qilish maqsadidaalohida farmon yoki qaror qabul qilish, unga muvofiq olim va tarjimonlardan iborat respublika ishchi guruhini shakllantirib, tarjima va nashr qilish ishlarini boshlash kerak. Xullas, farzandlarimizga buyuk allomalarimiz asarlarini o‘zbek tilida o‘qish va tanishish imkoniyatini yaratish kerak. Birgina misol, buyuk mutafakkir Abu Rayhon Beruniyning asarlari 1968-1973 yillarda 5 jildda tarjima qilingn va chop etilgan. Ammo ko‘p jildliklar bilan tanishar ekansiz, kommunistik tuzum mafkurasi hidini tuygandek bo‘lasiz:

Beruniydek mutafakkir ilmiy meroidan ateistik (xudosizlik) elementlarini topishga zo‘r berib harakat qilingan. Kechmish davr mafkura darg‘alarini ham tushunish mumkin, buyuk Beruniy dahriy bo‘lsa, oddiy xalqni bu puch g‘oyaga ishontirish oson kechar edi-da. Demak, buyuk ajdodlarimiz asarlarini asl mohiyatini saqlagan holda, omonatga zarracha xiyonat qilmay tarjima qilish muhim vazifadir. Ana shunda xalqimiz ma’rifatini yuksaltirish ishlari ham tezlashadi.

Beshinchidan, bugungi globallashuv davrida, mamlakatimizning jahon miqyosidagi o‘rni oshayotgan bir pallada yoshlarning dunyoqarashini kengaytirish, ilmiy salohiyatini oshirish maqsadida jahon ilm-fani va adabiyotining durdonalari, zamonaviy ilmiy va badiiy adabiyot namunalarini tarjima qilishni takomillashtirish, Cho‘lpon, Usmon Nosir, Abdulla Qahhor, G‘afur G‘ulom, Hamid Olimjon, Mirtemir, G‘aybulla as-Salom, Ozod Sharafiddinov, Erkin Vohidov, Asil Rashidov kabi tarjima maktabining peshqadam vakillariga munosib izdoshlar tayyorlash, Ibrohim G‘afurov, Nizom Komil, Qodir Mirmuhammedov, Ahmadjon Meliboyev, Faxriyev va boshqa mutarjimlarimizning an’analarni davom ettirish uchun maxsus maktablar tashkil qilish darkor. Ushbu maktablarni nashriyotlar, oliy ta’lim muassasalari, yozuvchilar va jurnalistlar uyushmalari, fanlar akademiyasi bilan iqtisodiy-huquqiy bog‘lash choralarini ko‘rish lozim.

Oltinchidan xalqimizning kitob xarid qilishi, ya’ni ilm olishi uchun moddiy imkoniyatlarini oshirish maqsadida intensiv chora-tadbirlarni amalga oshirmog‘imiz lozim. Xususan, intensiv chora sifatida ilm-ma’rifat, kitob, ma’naviyat sohasiga bevosita va bilvosita daxldor bo‘lgan tashkilotlarda kitob nashriga bo‘lgan munosabatni tubdan yangilash maqsadga muvofiqdir. Masalan, Xorazm viloyatidagi nashriyotlarda 2021 yil davomida 210 nomda 70 mingga yaqin mingdan ortiq nusxada kitoblar chop etilgan. Ushbu kitoblarning ikkitasi ilk bor o‘zbek tilida dunyo yuzini ko‘rayotgan tarixiy manbalardan parchalar bo‘lsa, qolgan qismi buyuk ajdodlarimiz tarixiga oid yangi tadqiqotlardan iboratdir. Demak, mas’ul tashkilotlar tomonidan chop qilinayotgan adabiyotlarning xalqimiz ma’naviy ehtiyojiga javob bera oladigan noyob manba bo‘lishiga harakat qilish muhimdir. Shuningdek, ekstensiv chora sifatida kitob nashri va savdosi bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlik sub’ektlariga doimiy soliq imtiyozlari, subsidiyalar ajratish lozim. Bolalar adabiyotiga oid nashrlarni esa soliqlardan butkul ozod qilgan qilgan ma’qul.

Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash lozimki, najot – ilmdadir. Bu Quroni karimda ham bir necha marotaba ta’kidlangan. Hattoki Alloh taolo O‘z Kalomini ilk oyatini:"إقْرَأْ" (O‘qi) deb boshlagan. Payg‘ambar sallollohu alayhi va sallam o‘z hadisi shariflarida ilm haqida, uni o‘rganishning fazl – martabasi borasida juda ko‘p ta’kidlaganlar. Hattoki qiyomat qoim bolishi ham ilm – ma’rifat ko‘tarilib, o‘rnini jaholat egallaganda qoim bo‘ladi. Rasululloh allollohu alayhi va sallamdan bir a’robiy qiyomat qoim qachon bo‘lishi haqida so‘raganida, quyidagicha javob berdilar:

"فإذ ضيعت الأمانة فانتظر الساعت"

“Agar omonat zoye qilinsa, qiyomatni kutaver”

Ya’ni omonat bu – yuqorida aytganimizdek, har bir banda xoh u o‘quvchi bo‘lsin, xoh u ota – ona bo‘lsin, xoh u rahbar bo‘lsin o‘z burch va vazifasini buyurilgandek ado etmaganida omonatlar zoye qilinadi. Bu yomon oqibatga yetib bormaslikning birgina yo‘li ilm talab qilish yo’lidir. Buni davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev ham har bir chiqishlarida ta’kidlamoqdalar. Jumladan Prezidentimiz aytadilarki:

“O‘tda yonmaydigan, suvda cho‘kmaydigan narsa bu – ilmdir.”

Demak navbatdagi ulkan Uyg‘onishga kuchli va sahih ilm, og‘ir va mashaqqatli mehnat va albatta, birdamlik olib boradi.

Mir Arab oliy madrasasi 3-bosqich talabasi
Haqnazarova Iroda.