Ҳасан Басрий ҳазратларининг “Бешинчи халифа” дея ном олган Умар ибн Абдулазизга қилган насиҳатларидан:

Дунёни тафаккур қилсанг уч кундир:

• Ўтган кун. Сен уни қайтади деб умид қилма!
• Бугунги кунинг. Бу кунни ғанимат бил!
• Келаси кун. Сен унда яшайсанми, йўқми билмайсан. Балки, ундан олдин вафот қиларсан, билмайсан.

Ўтган кун бу одоб бергувчи устоздек. У сени ўз қўллари билан машаққатга рўпара қилган бўлсада, қўлларингда унинг ҳикмати, танбиҳи қолади.
Борди-ю сен уни йўқотсанг, қўлларинга ундан ўринбосар келади.

Бугунги кун содиқ дўстдир. У сенга узоқ айрилиқдан сўнг келиб, сендан унинг кетиши жуда тез бўлади. Эртаси куни қўлларингда яна унга етишиш орзуси қолади. Шундай экан унга етишиш ишончини амал билан мустаҳкамла! Орзу билан юпанишни тарк қил! Бугунги кунингга эртанинг ғам ташвиши билан кириб боришни бас қил!

Бу кунингда кўп кунларингга етадиган нарсани ғамлашни хоҳласанг, сен банди қилувчилар кўп бўлади, ҳорғинлик ва маҳзунлигинг зиёда бўлади.

Инсон кунлик амалини орзу билан зое қилади. Агар орзуинг сен келишини кутмаган, хотирингдан ўчган эртанги кунингда бўлса, бугунги кунинг амалинг билан гўзал бўлади, ғам-ташвишинг камаяди. Лекин, шунда ҳам сендаги эртанги кунга умид бугунги кундаги амалларингни исрофига чақиради.

Дунё икки вақт оралиғидаги вақтга ўхшайди. Ўтган вақт, келаси вақт ва сен ҳозир турган вақт. Ўтган ва келаси вақтларнинг роҳати учун лаззат, мусибати учун гуноҳ тополмайсан. Балки, дунё сен турган вақтдир. Ана шу вақтни ғанимат бил! Йўқса, сени жаннатдан тўсиб, жаҳаннамга етаклайди.

Бу вақт, агар билсанг, бугун келиб, эрта кетадиган меҳмонга ўхшайди.
Агар унинг эҳтироми ва зиёфатини ўрнига қўя олсанг, сендан мамнун
ва тшаккурлар изҳори ила кетади.

“Ҳасан Басрий” китоби, 37-38-бетлар.

Абдулазиз Фурзулов

Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси