Maqolada hozirgi davrdan kelib chiqib zamonaviy o`qituvchiga qo`yiladigan talablar, dars sifatini oshirishga qaratilgan zamonaviy metodlardan foydalanish va bo`lajak o`qituvchining kelajakda mutaxasis bo`lishida, o`quv – biluv malakasini oshirishga oid bilimlar mujassamlashtirilgan. Shuningdek, dunyo olimlari tadqiqotlaridan foydalanib kichik tadqiqot qilindi.

Kalit so`zlar: o`quv – biluv, kasbiy kompetensiya, gender ta`lim, modellar, simulyatsiya, aralash ta`lim, ijtimoiy emotsionallik.

ДИДАКТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО НАВЫКА БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ ЖЕНСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье рассмотрены требования к современному учителю, исходя из текущего периода, использования современных методов, направленных на повышение качества урока, становления будущего учителя специалистом в будущем, знаний, связанных с совершенствованием учебно-познавательных способностей. навыки воплощаются. Также было проведено небольшое исследование с использованием исследований мировых ученых.

Ключевые слова: образование-знание, профессиональная компетентность, гендерное образование, модели, симуляция, смешанное образование, социальная эмоциональность.

DIDACTIC METHODS OF IMPROVING THE PEDAGOGICAL SKILLS OF FUTURE TEACHERS IN WOMEN'S EDUCATION

In the article, the requirements for the modern teacher based on the current period, the use of modern methods aimed at increasing the quality of the lesson, and the future teacher's becoming a specialist in the future, knowledge related to the improvement of educational and cognitive skills are embodied. Also, a small study was done using the research of world scientists.

Key words: education - knowledge, professional competence, gender education, models, simulation, mixed education, social emotionality.

Kirish. Hozirgi davrda pedagogik texnologiyalar asosida ta’limni tashkil etishga katta e’tibor qaratilib kelinmoqda. Pedagogik texnologiya o‘quvchilar qobiliyati, imkoniyati va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ta’lim shakllarini amalga oshirish uchun ko‘zlangan natijaga erishishda eng qulay yo‘l va usullami tanlash va ishlab chiqish mahorati ekan, va u haqiqatan ham ta’lim jarayoni samaradorligini oshiradi, o’quvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o‘quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko‘nikma va malakalarini shakllantiradi. Bo`ljak o`ituvchi o`z oldiga darsda o`quvchilar oldiga kirishdan oldin har tomonlama tayyor bo`lishni maqsad qilishi kerak.Chunonchi, bu borada O`zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni qayd etadi: «Tarbiyachi –ustoz bo`lish uchun, boshqalarning aql-idrokini o`stirishi, ma`rifat ziyosidan bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish uchun, eng avvalo, tarbiyachining o`zi ana shunday yuksak talablarga javob berishi, ana shunday buyuk fazilatlarga ega bo`lishi kerak» [ 1, B. 28 ]. Bu fikrlar hozir ham, kelajakda ham o`z ahamiyatini saqlab qolayotganiga barchamiz guvohmiz.

Asosiy qism. Hozirgi kunda bo`lajak o`qituvchilarni tayyorlashda kasbiy bilimlarning o`rni ham alohida hisoblanadi. Oliy ta’lim tizimida kompetensiyaviy yondashuv asosida talabalarning kasbiy hamda nazariy bilimlarini rivojlantirishning muayyan shakl va metodlari hamda ushbu maqsadga yo`naltirilgan ta’limning mazmunini aniqlashga kuchli ehtiyoj sezilmoqda. Talabalarga ta’lim berish jarayoni ularni kasbiy faoliyat tajribasi va fundamental bilimlar bilan qurollantirishdan iborat. Bularning barchasi talabaning o‘quv-bilish faoliyatlari va o‘quv jarayoni natijalari orqali namoyon bo‘ladi. Ta’lim jarayonida uning mazmuni bilan bog‘liq holda talabaning turli jihatlari: intellektual, ma’naviy, kasbiy layoqatlari rivojlanadi. Natijada bo‘lajak o‘qituvchi kasbiy faoliyat sub’ekti sifatida shakllanadi. Ta’lim jarayonida bevosita bo‘lajak o‘qituvchining kasbiy dunyoqarashi rivojlanadi. Uning intellektual, kasbiy sifatlari tarkib topadi [ 1, B, 1 ].

Bo`lajak o`qituvchilarni tayyorlashda ularning kasbiy faoliyati harakatlarining markazida turuvchi asosiy omil hisoblanadi.

Faoliyat – bu munosabatlar majmui emas, balki, maqsadlarni uyg‘unlashtiruvchi, motivlarni yo‘naltiruvchi harakatlar majmuidir. Motivlar esa faoliyatni amalga oshirish vositasi bo‘lib, inson faoliyatining mazmun mohiyatini aniqlashga xizmat qiladi. Natijada faoliyat maxsuldor xarakterga ega bo‘ladi. U insonning tashqi va ichki xarakatlari, bilimlari, ko‘nikmalari, motivlari, ehtiyojlarida o‘z ifodasini topadi. Qaysi faoliyat yetakchi o‘rin egallashiga qarab, insonning bilish harakatlari rivojlanadi. Jumladan, pedagogik faoliyati, muloqot faoliyati kabi.

Taniqli rus olimi V.V.Davidov o‘z tadqiqotlarida bilish faoliyatining o‘ziga xos konsepsiyasini taqdim etgan. O‘quv materialini o‘zlashtirish jarayonida shaxs nafaqat bilimlar va ko‘nikmalarni o‘zlashtiradi, jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida u o‘z faoliyatini amalga oshirishga layoqatli ekanligini namoyon etadi [ 2. B, 37 ].

Bo`lajak o`qituvchilarni tayyorlashda kasbiy kompetensiylik ham alohida o`rin egallab kelmoqda. Kasbiy tashabbus insonning yangi axborotlarni izlash, u yoki bu g‘oyalarni ko‘tarib chiqish, boshqa turdagi faoliyat sohalarini o‘zlashtirish, ma’lum bo‘lgan doiradan chetga chiqish va tashqaridan rag‘batlantirilmaydigan intellektual faoliyatga kirishib ketish ishtiyoqi sifatida namoyon bo‘ladi. Intellektual tashabbusni yaxlit xususiyat deb bilmoq lozim.

Ta’limni modernizasiyalash muammolarini ko‘rib chiqishda oliy ta’lim muassasalarining bitiruvchilariga qo‘yiladigan talablarni belgilashda “kasbiy kompetentlik” atamasi keng qo‘llaniladi. T.Yu. Bazarov “kasbiy kompetentlik” toifasini mutaxassisning kasbiy faoliyatini amalga oshirish jarayonida samarali qarorlarni qabul qilishga tayyorligi va qodirligi deb hisoblaydi. Kasbiy kompetentilik “umuman olganda bilim, ko‘nikma va tajribaning, shuningdek shaxsiy sifatlarning bir butun, yaxlit yig‘indisi bo‘lib, insonga kasbiy faoliyatini atrof olam bilan o‘zaro bog‘liqlikda, samarali loyihalashtirish va amalga oshirish imkonini beradi” [ 3, B. 4 ]

Hozirgi kunda O`zbekistonda gender tengligi tamoili asosida islohotlar olib borilmoqda, shu bilan birgalikda ta`limsohasida ham bu tamoilga oid o`zgarishlar katta bo`lmoqda. Ya`ni bo`lajak ayol o`qituvchilarni tayyorlashga ham alohida e`tibor qaratish ham kelajakda o`ziga xos samara kasb etishi mumkin. Bunda quyidagi chet el tadqiqoti manbalarini keltiramiz.

Tenglikni rivojlantirish: o'qituvchilar tayyorlashda ayollar ta'limining didaktik usullari quyidagicha ta`riflangan: Ta'lim manzarasi barcha talabalarga, xususan, noyob qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin bo`lgan qizlar va ayollarga imkoniyat berish uchun jihozlangan o`qituvchilarni talab qiladi. Ushbu maqola o`qituvchilarni tayyorlash dasturlari doirasida samarali didaktik usullarni o`rganadi, ayollarning ta`limiga e`tiborni qaratadi va kelajakdagi o`qituvchilarda inklyuziv pedagogik mahoratni rivojlantiradi. Gender xabardorligini oshirish - tenglik uchun asos hisoblanadi.

Talaba o`qituvchilarini sinflarda gender tarafkashligining haqiqiy hayotiy senariylariga ta`sir qilishi juda muhimdir [ 4, B. 34 ]. Ushbu senariylarni tahlil qilish ularga inklyuziv muhitni rivojlantirish va potentsial tengsizliklarni hal qilish strategiyasini ishlab chiqishga imkon beradi. Talaba o`qituvchilarni o`zlarining noto`g`ri fikrlarini tahlil qilishga undash va bu ularning ta`limotiga qanday ta`sir qilishi juda muhimdir. Vaylerning ta`kidlashicha feministik pedagogika tomonidan xabardor qilingan jurnal yoki guruh muhokamalari kabi texnikalar bu o'z-o'zini aks ettirishni osonlashtirishi mumkin.

Gender va ta'lim bilan bog'liq o`ylantiruvchi savollarni qo`yish orqali o`qituvchilar talaba qizlar talabalarning imkoniyatlarini kengaytirish muammolari va imkoniyatlari bilan faol shug'ullanadilar. Bu konstruktivistik yondashuvga mos keladi, bunda talabalar kashfiyot orqali bilimlarni faol ravishda quradilar [ 5, B. 97 ].

Ayollar tarixi, gender rollari yoki ijtimoiy adolat masalalariga yo`naltirilgan loyihalar o`quvchilar o`qituvchilariga mavzuni chuqurroq o`rganish va uni sinfda taqdim etishning innovatsion usullarini ishlab chiqish imkonini beradi. Bu tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi va ularga ayollar ta`limining tarixiy va ijtimoiy kontekstini ko`rib chiqishga imkon beradi.

Padlet yoki Wix kabi onlayn platformalardan talabalar o`qituvchilari uchun ayollar yutuqlarini nishonlaydigan qiziqarli va interaktiv darslarni yaratish uchun foydalaning. Bu ijobiy rol modellari va turli rivoyatlarni targ`ib qilish uchun texnologiya kuchidan foydalanadi.

Onlayn forumlar yoki professional ta'lim tarmoqlari (PLNs) kabi platformalar orqali talabalar o'qituvchilarini ayollar ta'limiga ixtisoslashgan tajribali o'qituvchilar bilan bog'lang. Bu an`anaviy sinf muhitidan tashqari doimiy muloqot va bilim almashishni rag'batlantiradi.

Talaba o'qituvchilarni, ayniqsa ayollarni, ayollar ta`limining nuanslarini o'rganishda yo`l - yo`riq va yordam bera oladigan tajribali ayol o`qituvchilar bilan bog`lash bebahodir [6, B. 188].

Talaba o`qituvchilarni dars rejalari ustida hamkorlik qilishga va o`z sinflarida imkoniyatlarni kengaytirish madaniyatini rivojlantirish bo`yicha muvaffaqiyatli strategiyalarni baham ko`rishga undash. Talaba o'qituvchilarga bir-biridan o'rganish va kuchli qo'llab-quvvatlash tarmog`ini rivojlantirish imkonini beradi amaliyotni mukammal qiladi [ 7. B, 78 ].

Talaba o`qituvchilarga xavfsiz va nazorat ostidagi muhitda gender tengligi yoki ongsiz tarafkashlik bo`yicha munozaralarni osonlashtirish kabi muayyan pedagogik ko`nikmalarni qo`llash imkoniyatini taqdim etadi [ 8. B, 122].

Talaba o`qituvchilari turli xil o`qitish usullarini sinab ko`rishlari va real vaziyatlarga duch kelishdan oldin konstruktiv fikr-mulohazalarni olishlari mumkin bo`lgan turli xil talabalar guruhlari bilan simulyatsiya qilingan sinf sharoitlarini yarating. Bu ularga o`z mahoratini oshirish va gender bilan bog`liq muammolarni hal qilishda ishonchni rivojlantirish imkonini beradi [9. B, 197 ].

Ushbu xilma-xil didaktik usullarni o'z ichiga olgan holda, o`qituvchilar malakasini oshirish dasturlari bolajak o`qituvchilarga barcha o`quvchilarning salohiyatini ulug`laydigan inklyuziv va boyituvchi o`quv muhitini rivojlantirish uchun zarur pedagogik ko`nikmalarga ega bo'lishi mumkin. Bu hamma, xususan, qizlar va ayollar uchun yanada adolatli va imkoniyatlarni kengaytiruvchi ta`lim muhitini ta`minlaydi. Jahon miqyosida barcha ta`lim jarayonlarida gender tenglik asosida bo`lajak o`qituvchilarni tayyorlash bu jahon standarslari metodi hisoblanadi.

Kelajakda o`qituvchilarni tayyorlashning zamonaviy metodlariga ham alohida e`tibor qaratish lozimdir. Bunda rivojlangan davlatlarda ayni sohaga yuqori e`tibor qaratiladi, shu maqsadda mazkur kichik tadqiqotda chet el manbalaridan kengroq foydalanilmoqda.

Ta`lim landshafti doimo rivojlanib bormoqda, zamonaviy sinf xonalarining murakkabligini boshqarish uchun turli ko'nikmalar bilan jihozlangan talabchan o`qituvchilar. Ushbu maqola o`qituvchilarni tayyorlash dasturlarini o`zgartiruvchi, bo`lajak o'qituvchilarni muvaffaqiyatga tayyorlashning bir qancha innovatsion usullarini o'rganadi.

• 1)Kengaytirilgan ta`lim uchun texnologiyani qo`llash:
• -aralashtirilgan ta'lim: Onlayn modullarni shaxsan o'qitish bilan birlashtirish shaxsiylashtirilgan o`rganish tajribasiga imkon beradi. Talaba o`qituvchilari asosiy tarkibga o`z tezligida onlayn kirishlari mumkin, bu esa chuqurroq o`rganish va amaliy qo`llash uchun sinf vaqtini bo`shatishlari mumkin [ 10. B.12 ]
• -virtual haqiqat (VR) simulyatsiyalari: VR simulyatsiyalari talabalar o`qituvchilarini haqiqiy sinf senariylariga jalb qilishi mumkin, bu ularga xavfsiz, boshqariladigan muhitda o'qitish usullarini mashq qilish va qiyin vaziyatlarni boshqarish imkonini beradi [11, B. 992 ].
• 2)Hamkorlik va murabbiylikni rivojlantirish:
• -professional ta`lim tarmoqlari (PLNs): Onlayn platformalar talaba o`qituvchilarini tajribali o`qituvchilar va tengdoshlari bilan bog`lab, geografik chegaralardan tashqarida doimiy hamkorlik va bilim almashinuvini rag`batlantiradi [ 12, B. 655 ].
• -birgalikda o`qitish tajribasi: Talaba o`qituvchilarni tajribali murabbiylar bilan birga haqiqiy sinflarda joylashtirish bebaho amaliy tajriba beradi va ularga samarali o'qitish amaliyotini bevosita kuzatish imkonini beradi[ 13, B. 660 ].
• 3)Tanqidiy fikrlashni va muammolarni hal qilishni rivojlantirish:
• -muammoga asoslangan ta'lim (PBL): Talaba o`qituvchilarga haqiqiy dunyo ta`lim muammolarini taqdim etish, ular tadqiqot, tahlil qilish va yechimlarni taklif qilishda tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko`nikmalarini rivojlantirishga undaydi [ 14, B. 232 ].
• -ta'limdagi misollar: Haqiqiy yoki xayoliy stsenariylar bilan shug`ullanish talabalar o`qituvchilariga ta`lim sharoitida murakkab vaziyatlarni tahlil qilish va turli xil talabalar ehtiyojlari uchun samarali strategiyalarni ishlab chiqish imkonini beradi
• 4)Ma`lumotlarga asoslangan ko`rsatmalarga ustuvorlik berish:
• -videoni tahlil qilish va mulohaza yuritish: Sinfdagi darslarni yozib olish va tahlil qilish o'quvchilar o`qituvchilariga o'z ta'lim berishdagi kuchli va zaif tomonlarini aniqlash imkonini beradi, bu esa o`z – o`zini aks ettirish orqali doimiy takomillashtirishga yordam beradi
• -ma`lumotlarni tahlil qilish va baholash savodxonligi: Talaba o'qituvchilarini ma`lumotlarni tahlil qilish ko`nikmalari bilan jihozlash ularga talabalar ma`lumotlarini sharhlash va individual ehtiyojlarni qondirish uchun ko`rsatmalarni shaxsiylashtirish imkonini beradi
• 5)Ijtimoiy-hissiy o`rganish (SEL) kompetentsiyalarini rivojlantirish:
• -ehtiyotkorlik amaliyotlari: Meditatsiya yoki yoga kabi aql-idrok texnikasini birlashtirish talaba o`qituvchilarini stressni boshqarish va o'zlari va talabalari uchun hissiy farovonlikni oshirish strategiyalari bilan jihozlashi mumkin
• -madaniy jihatdan sezgir pedagogika: bo`lajak o'qituvchilarni madaniy jihatdan sezgir pedagogikaga o'rgatish ularga turli xil kelib chiqishi va tajribalarini qadrlaydigan inklyuziv ta`lim muhitini yaratishga imkon beradi [ 15, B. 190 ].

Ushbu zamonaviy usullarni o`zida mujassam etgan holda, o`qituvchilarni tayyorlash dasturlari zamonaviy sinf xonalarining murakkabligini boshqarish uchun yaxshi jihozlangan o`qituvchilarning yangi avlodini tarbiyalashi mumkin. Ushbu bo`lajak o`qituvchilar texnologiyani integratsiyalash, hamkorlikni rivojlantirish, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, ma`lumotlardan samarali foydalanish va o`quvchilarining ijtimoiy-emotsional farovonligini birinchi o`ringa qo`yishda mohir bo`ladi.

Xulosa. Hozirgi davrda zamonaviy o`qituvchilarni tayyorlashda kasbiy bilimlarni mukammal o`rgatish, kasbiy kompetensiyaliklni oshirish, gender tenglik tamoillari asosida snif xonalarni tayyorlash va shu tamoillar asosida zamonaviy metodlardan foydalanish bo`lajak o`qituvchilarni kelajakda mehnat bozorida mutaxasis bo`lishiga samarali natijalar olib kelishi mumkin. Bundan tashqari bo`lajak o`qituvchilarni o`quv – biluv motivini oshirishda Shuni alohida ta’kidlash kerakki, talabalarning o‘quv-bilish faoliyatini tahlil qilish va integrativ, refleksiv yondashuvlardan foydalangan holda rivojlantirish nafaqat bo‘lajak mutaxassislarning intellektual taraqqiyotini ta’minlash, balki ularni kasbiy rivojlantirish hamda oliy pedagogik ta’lim tizimini takomillashtirish uchun ham alohida ahamiyatga ega.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

• 1.Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati. –Toshkent, Sharq nashriyot-matbaa kontserni Bosh tahririyati, 1993, 27-28-bet.
• 2.M. Pazilov. Bo`lajak o`qituvchilarni tayyorlash va rivojlantirishda kasbiy bilimlarning o`rni. International scientific-practical conference “strategies for the development of professional competence of future teachers based on the approach of cultural studies: problems and solutions” October 19-20, 2023.
• 3.Davidov V.V. Problemы razvivayuщego obucheniya. M.: Pedagogika, 1986
• 4.Sh. N. Muslimov, Ch. S. Lutfullayeva. Bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy faoliyatga tayyorlash jarayonida kompetentlik. "Экономика и социум" №4(107) 2023.
• 5.Ayers, W. J. (1993). To teach in a manner worthy of our students. Teachers College Press.

1. Brooks, J. G., & Brooks, M. G. (1999). The case for constructivist classrooms. Alexandria, VA: ASCD.
2. Darling-Hammond, L., Holtzman, D. J., Gatlin, H. S., & Heilig, J. H. (2002). Does teacher preparation matter? Educational Policy, 16(1), 164-205. [DOI: 10.1111/0895-9048.00005]
3. Johnson, D. W., Johnson, R. T., & Smith, K. A. (2008). Cooperative learning: Its impact on student achievement and social development. Retrieved from https://serc.carleton.edu/resources/1869.html
4. Weiler, K. (1997). Feminist pedagogy for teacher education: Combining the political and the personal. Teachers College Press.
5. Allen, D., & Bain, K. (2017). Microteaching. In M. Orey (Ed.), Universal design for learning in the classroom: Practical applications (2nd ed., pp.

• 11. Bates, T. (2019). Teaching in a digital age: Guidelines for designing teaching and learning. BC campus Open Education.
• 12. Cheng, K., Chiu, Y., & Chen, N. S. (2018). How do professional learning communities foster teacher professional development? A review of the literature. Journal of Educational Research, 111(8), 986-1000. [DOI: 10.1080/00220671.2017.1407732]
• 13. Desimone, L. (2009). Improving teacher quality in an era of educational reform. Educational Researcher, 38(8), 649-664. [DOI: 10.3102/0013189X09348424]
• 14. Desimone, L. (2009). Improving teacher quality in an era of educational reform. Educational Researcher, 38(8), 649-664. [DOI: 10.3102/0013189X09348424]
• 15. Savery, J. R. (2015). Problem based learning: An instructional model for the 21st century. Studies in Educational Development, 38, 228-237. [DOI: 10.1080/02661368.2014.978778]
• 16. Ladson-Billings, G. (1995). Culturally relevant teaching, anti-racist education, and the development of academic intelligence. A theoretical framework. Teachers College Record, 96(1), 189-209. [DOI: 10.1177/0030796X9509600106]
  
  Bozorov Vahobiddin Nuriddinovich
  Mir Arab oliy madrasasi o'qituvchisi
  Buxoro davlat universiteti tayanch doktoranti