Ma’mulmki har qanday narsaga yetishish uchun albatta ilm kerak bo‘ladi. Ilmsiz hech narsaga erishib bo‘lmaydi. Otamiz Odam alayhissalom ham ilm bilan fazilatli bo‘lgani uchun farishtalar u zotga sajda qilishlariga buyurildi. Shuning uchun ham Qur’oni karim oyatlarida ham hadis shariflarda ham ilm maqtalgan. Zumar Surasining 9-oyatida

قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُون َإِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ

Ayting: “Biladiganlar bilan bilmaydiganlar teng bo‘lurmi?!” Darhaqiqat, faqat aql egalarigina eslatma olurlar.[1]

Biladiganlar deganda amal qiladiganlar nazarda tutiladi. Bilib amal qilmaydiganlar johil kabidir.[2] Albatta hamma ilmlar ham sharafli va niyyatiga qarab savob olaveradi. Lekin, ularning ichida eng darajasi yuqorisi shar’iy ilmlar hisoblanadi. Imom Abu Iso Termiziy “Sunan at-Termiziy” kitobida ilmga bag‘ishlangan alohida bob ajratganlar. Ulardan ba’zilari bilan tanishib chiqamiz.

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ».

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rosululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Agar Alloh kimni yaxshi ko‘rsa, uni dinda faqih qilib qo‘yadi.”[3]

Faqih degani lug‘aviyfahmi o‘tkir, tez fahm va idrok etuvchi degan ma’nolarni bildiradi. Diniy ilmlar turli xil bo‘limlarga ajrashdan oldin “fiqh” so‘zi barcha ilmlarni tushunib, anglashga qo‘llanilgan. Shuning uchun ham Abu Hanifa rohimahulloh aqiyda ilmini “katta fiqh”, hozirgi kundagi fiqh ilmini esa, “kichik fiqh” deb ataganlar. Shundan kelib chiqib dinda faqih qilib qo‘yadi degani barcha shar’iy ilmlarda olim qilib qo‘yadi va Alloh taoloni buyruq va qaytariqlaridagi sirlarini biladigan qilib qo‘yadi deb tushunsak bo‘ladi. Bu esa, Hasan Basriy rohimahulloh aytganlariday bilganiga amal qilganlarga nasib qiladi.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَلْتَمِسُ فِيهِ عِلْمًا سَهَّلَ اللهُ لَهُ طَرِيقًا إِلَى الْجَنَّةِ

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rosululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Kim ilm talabida bir yo‘lda yuradigan bo‘lsa, Alloh taolo u uchun jannatga bo‘lgan yo‘lni oson qilib qo‘yadi.”[4]

Bu hadisdan xuddi Muso alayhissalom Hizrning yoniga ilm talabida safar qilgani va Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhu bitta hadis eshitish uchun bir oylik masofa bosib Abdulloh ibn Qoys roziyallohu anhuning oldilariga borgan kabi ilm talabida yaxshi niyat bilan yaqin yo uzoq safar mustahab ekanligini tushunamiz.

Имроҳимжон Темиров
Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси

[1] Abdulaziz Mansur. Qur’oni Karim ma’nolarining tarjima va tafsiri.– Toshkent: Toshkent islom universiteti nashriyot-matbaa birlashmasi. 2004, Zumar surasi 9-oyat

[2] Abul Barokat Nasafiy. Madorik at-tanzil va haqoiq at-ta’vil. –Bayrut: Dor ibn Kasir. 2019. B.168.

[3] Muhammad ibn Iso at-Termiziy. Sunan at-Termiziy.– Bayrut: Muassasa ar-risala an-nashirun. 2020. B. 937.

[4] Muhammad ibn Iso at-Termiziy. Sunan at-Termiziy.– Bayrut: Muassasa ar-risala an-nashirun. 2020. B. 937.